بررسی اعدام اطفال زیر ۱۸ سال بر اساس قانون جدید مجازات اسلامی

پ ـ نگهداری در کانون اصلاح و تربیت از سه ماه تا یک سال یا پرداخت جزای نقدی از ده میلیون.

اما در رابطه با جرایم حدی و قصاص، اعدام اطفال زیر ۱۸ سال بر طبق شرایط خاصی حذف شده است. طبق قانون جدید اصل بر عدم قصاص اطفال زیر ۱۸ سال است، مگر اینکه سه شرط اصلی که به دانش و اراده و اختیار مرتکب باز می‌گردد، وجود داشته باشد.

تا این قسمت نتیجه این خواهد بود که حکم اعدام تمام افرادی که در زمان ارتکاب جرم سنشان زیر ۱۸ سال بوده است، می‌بایست متوقف شود. اگر این دست از افراد مرتکب جرایم تعزیری مانند حمل و فروش مواد مخدر باشند به حبس محکوم خواهند شد و چنانچه مرتکب قتل شده باشند، پرونده آنها مجددا مورد رسیدگی قرار خواهد گرفت. دیوان‌عالی کشور نیز در نظریه هیات عمومی خود اخیرا اعلام کرده است که کودکان زیر ۱۸ سال می‌توانند درخواست اعاده دادرسی دهند. اما از آن‌جایی که بسیاری از محکومین به اعدام به حقوق خود آشنا نیستند، می‌بایست به آنها این موضوع تفهیم و آموزش داده شود تا در معرض اعدام قرار نگیرند.

از طرفی اگر برای کودکان دادرسی منصفانه و عادلانه‌ای در نظر گرفته شود، بر اساس قانون جدید هیچ کودکی محکوم به اعدام نخواهد شد.

در اکثر کشورهای جهان مجازات اعدام رو به حذف است و اکثر کشورها مجازات اعدام را برای کودکان حذف کرده‌اند؛ اما ایران همچنان مجازات اعدام برای کودکان را به صورت کامل حذف نکرده است . با این حال شرایطی وجود دارد که می‌توان افراد زیر ۱۸ سال را از مرگ نجات داد.

تبصره ۲ ماده ۸۸ مقرر می‌دارد: هرگاه نابالغ مرتکب یکی از جرایم موجب حد یا قصاص گردد در صورتی که از دوازده تا پانزده سال قمری داشته باشد به یکی از اقدامات مقرر در بندهای (ت) و یا (ث) محکوم می‌شود و در غیر این صورت یکی از اقدامات مقرر در بندهای (الف) تا (پ) این ماده در مورد آنها اتخاذ می‌گردد.

ت ـ اخطار و تذکر و یا اخذ تعهد کتبی به عدم تکرار جرم

ث ـ نگهداری در کانون اصلاح و تربیت از سه ماه تا یک سال در مورد جرایم تعزیری درجه یک تا پنج

الف ـ تسلیم به والدین یا اولیاء یا سرپرست قانونی با اخذ تعهد به تادیب و تربیت و مواظبت در حسن اخلاق طفل یا نوجوان

تبصره ـ هرگاه دادگاه مصلحت بداند می‌تواند حسب مورد از اشخاص مذکور در این بند تعهد به انجام اموری از قبیل موارد ذیل و اعلام نتیجه به دادگاه در مهلت مقرر را نیز أخذ نماید:

۱ـ معرفی طفل یا نوجوان به مددکار اجتماعی یا روان‌شناس و دیگر متخصصان و همکاری با آنان

۲ـ فرستادن طفل یا نوجوان به یک موسسه آموزشی و فرهنگی به منظور تحصیل یا حرفه آموزی

۳ـ اقدام لازم جهت درمان یا ترک اعتیاد طفل یا نوجوان تحت نظر پزشک

۴ـ جلوگیری از معاشرت و ارتباط مضر طفل یا نوجوان با اشخاص به تشخیص دادگاه

۵ـ جلوگیری از رفت و آمد طفل یا نوجوان به محل‌های معین

طبق قانون جدید اگر کودکان ۱۲ تا ۱۵ سال مرتکب جرایمی شوند که حد و یا قصاص بر آنها جاری است، به وی اخطار و تذکر داده شده و تعهد کتبی برای عدم انجام جرم گرفته می‌شود و یا این‌که در جرایم درجه یک تا پنج، به سه ماه تا یک سال نگهداری در کانون اصلاح و تربیت محکوم می‌شود. در جرایم دیگر به والدینش تحویل داده شده و تعهد کتبی اخذ می‌گردد، یا به مددکار و روان‌شناس معرفی شده یا به یک موسسه آموزشی معرفی می‌شود و اگر معتاد باشد، درمان شده یا توسط دادگاه نصیحت می‌شود.

کودکان بین ۱۵ تا ۱۸ سال در جرایم تعزیری همان‌طور که گفته شد به مجازات اعدام محکوم نشده و حداکثر مجازاتی که برای آنها در نظر گرفته می‌شود پنج سال نگهداری در کانون اصلاح و تربیت است.

در رابطه با کودکان بین ۱۵ تا ۱۸ سال، قانون‌گزار در ماده ۹۱ مقرر کرده است: در جرایم موجب حد یا قصاص هرگاه افراد بالغ کمتر از هجده سال، ماهیت جرم انجام شده و یا حرمت آن را درک نکنند و یا در رشد و کمال عقل آنان شبهه وجود داشته باشد، حسب مورد با توجه به سن آنها به مجازات‌های پیش‌بینی شده در این فصل محکوم می‌شوند.

تبصره ـ دادگاه برای تشخیص رشد و کمال عقل می‌تواند نظر پزشکی قانونی را استعلام یا از هر طریق دیگر که مقتضی بداند، استفاده کند.

بنا بر این مرتکب جرایم حدی مانند سب النبی، لواط، زنا، سرقت و غیره و یا جرایم با مجازات قصاص تنها در صورتی به اعدام محکوم می‌شوند که

1ـ ماهیت جرم انجام شده را درک نکنند، یعنی نتوانند درک کنند عملی که انجام داده‌اند قتل است.

2ـ حرمت جرم را درک نکنند، یعنی ندانند عملی که انجام داده‌اند عملی حرام بوده و از نظر شرعی نمی‌توان دیگری را به قتل رساند یا مرتکب جرم شد.

3ـ در رشد و کمال عقل آنان شبهه وجود داشته باشد یعنی قاضی شک کند به این‌که متهم عقلش در زمان ارتکاب جرم رشد یافته است.

دادگاه برای تشخیص رشد و کمال عقل می‌تواند نظر پزشکی قانونی را استعلام یا از هر طریق دیگر که مقتضی بداند، استفاده کند.

نکته بسیار مهم ملاک سن افراد در زمان ارتکاب جرم است. اگر فردی در زمان ارتکاب جرم سنش زیر ۱۸ سال بود مشمول این قانون شده و نباید اعدام شود. این‌طور نیست که صبر کنیم تا فردی سنش بالای ۱۸ سال شود و بعد اعدامش کنیم.

رییس قوه قضاییه در اشتباهی فاحش اعلام کرده است که اعدام اطفال زیر ۱۸ سال نداریم و منظور ایشان این بود که می‌گذارند فردی سنش بالای ۱۸ سال شود و بعد اعدام کنند که از نظر قانونی و شرعی صحیح نیست.

ایشان در مصاحبه‌ای که اخیرا داشته‌اند، گفته‌اند: «اعدام کودکان زیر 18 سال دروغ محض است؛ اما ما دلیلی نداریم وقتی شخص هفده و نیم ساله جنایتی مرتکب می‌شود و اکنون به 25 سالگی رسیده است، حق اولیای دم برای قصاص را نادیده بگیریم». در حالی که اگر فردی در زمان ارتکاب جرم ۱۷ سال و نیم داشت او را نمی‌توانیم به هیچ عنوان به اعدام محکوم کنیم و بعد از ۱۸ سالگی اعدامش کنیم.

وکلای دادگستری با مواد قانونی که در قانون جدید در اختیار دارند به راحتی می‌توانند از کودکان زیر ۱۸ سال دفاع کنند، چرا که تجریه و گفتگوی با پنجاه کودک زیر ۱۸ سال در زندان به نگارنده اثبات نموده است که هیچ کدام از آنها در زمان ارتکاب جرم به رشد عقلی نرسیده بودند و نمی‌دانستند عملی که انجام می‌دهند مجازاتش اعدام است یا مجازات خواهند شد.

• مجله حقوق ما شماره پنجم را می توانید از اینجا دانلود کنید
• صفحه فیسبوک مجله حقوق ما