فرزندخواندگی: جایگاه قانونی و نیاز جامعه

جایگاه قانونی فرزندخواندگی در ایران

فرزندخواندگی در نظام حقوقی ایران در چارچوب قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست (مصوب ١٣٩٢) تنظیم شده است. این قانون جایگاه قانونی فرزندخواندگی را مشخص می‌کند و شرایطی را برای پذیرش و نگهداری کودکان در خانواده‌های متقاضی تعیین کرده است. ماده ۶ این قانون به‌طور خاص شرایط پذیرش و آثار حقوقی این نهاد را روشن می‌کند.

در رابطه با نیاز جامعه به فرزندخواندگی می‌توان گفت جوامع امروز، به‌ویژه در شهرهای بزرگ، با چالش‌های گوناگونی روبه‌رو هستند که یکی از آن‌ها حضور کودکان بدون سرپرست مؤثر یا بدسرپرست است. این کودکان نیازمند محیطی امن، سرشار از عشق و حمایت هستند. در مقابل، بسیاری از خانواده‌ها که به دلایل مختلفی، مانند ناتوانی در فرزندآوری، امکان داشتن فرزند را ندارند، می‌توانند با پذیرش این کودکان به حل یک معضل اجتماعی کمک کنند.

قانون حمایت از اطفال بی‌سرپرست با هدف حمایت از کودکان در وضعیت آسیب‌پذیر تدوین شده است. طبق ماده ۶ قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست، درخواست فرزندخواندگی باید از سوی زن و شوهری که واجد شرایط قانونی‌اند، به سازمان بهزیستی ارائه شود. در این ماده، اصولی همچون سلامت روانی، توانایی مالی، و صلاحیت اخلاقی زوجین مورد توجه قرار گرفته است.

شرایط پذیرش فرزندخواندگی در قانون به‌طور دقیق بیان شده است. برخی از شرایط اصلی عبارتند از:

سن و تفاوت سنی: زن و شوهر باید حداقل پنج سال از ازدواجشان گذشته باشد و حداقل یکی از آن‌ها بالای سی سال باشد.

 توان مالی: زوجین باید تمکن مالی کافی برای تأمین نیازهای کودک داشته باشند.

 صلاحیت اخلاقی: زوجین باید فاقد سوءپیشینه کیفری مؤثر باشند و صلاحیت اخلاقی آن‌ها از سوی مراجع قضایی و سازمان بهزیستی تأیید شود.

 عدم امکان فرزندآوری: در مواردی که زوجین فرزند ندارند یا امکان فرزندآوری ندارند، اولویت با آن‌ها است.

در رابطه با آثار حقوقی فرزندخواندگی باید بگویم که پذیرش فرزندخواندگی آثار حقوقی گوناگونی دارد که برخی از آنها عبارت است از: حقوق کودک، ارث و تعهدات زوجین که آن‌ها را این‌گونه تعریف کرده‌اند: 

 حقوق کودک: کودک از نظر حمایت قانونی و مالی همچون فرزند واقعی خانواده تلقی می‌شود.

 ارث: در قانون ایران، کودک فرزندخوانده از حقوق ارث طبیعی برخوردار نیست، مگر اینکه در وصیت‌نامه خانواده به این موضوع اشاره شود.

 تعهدات زوجین: زن و شوهر متعهد به تأمین نیازهای مادی و معنوی کودک هستند و موظف به فراهم کردن زندگی مناسب برای او هستند.

علاوه بر آنچه که در بالا گفته شد، شرایط زن و شوهرها هم برای پذیرش فرزند یکی دیگر از شرایطی است که برای فرزندخواندگی در نظر گرفته می‌شود. برخی از این شرایط عبارتند از:  

• برخورداری از سلامت جسمی و روانی
• تمکن مالی و ثبات اقتصادی
• داشتن محیط خانوادگی امن و سالم
• موافقت کتبی و رسمی از سوی مراجع قانونی و سازمان بهزیستی

از سوی دیگر ماده ۶ قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست تصریح می‌کند که:

• تنها زن و شوهرهایی که شرایط قانونی و شرعی لازم را دارا هستند می‌توانند برای فرزندخواندگی اقدام کنند.
• در صورت عدم ازدواج، زنان مجرد بالای ۳۰ سال نیز می‌توانند در شرایط خاص، سرپرستی کودکان دختر را بر عهده بگیرند.

 در نهایت باید بگویم که فرزندخواندگی یکی از نهادهای ضروری برای حل مشکلات اجتماعی و حمایت از کودکان آسیب‌پذیر است. این نهاد نه‌تنها به کودکان بی‌سرپرست فرصت زندگی بهتر را می‌دهد، بلکه به خانواده‌ها امکان تجربه عشق و مسئولیت را می‌بخشد. قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست نیز با تدوین اصول مشخص، مسیر قانونی و حقوقی این فرایند را روشن کرده و به ایجاد تعادل میان نیازهای کودک و توانایی خانواده کمک می‌کند.