پروتکل پالرمو؛ تلاشی برای مهار قاچاق انسان

قاچاق انسان به عنوان یک جرم بین‌المللی شناخته می‌شود. سالیانه میلیون‌ها انسان در قاره‌های مختلف مورد تجارت قرار می‌گیرند تا جایی که قاچاق انسان پس از تجارت مواد مخدر، دومین تجارت غیرقانونی پر سود در جهان است. سازمان‌های جهانی در سال 2003 میزان پولی که در قاچاق انسان رد و بدل شده است را بین 5 تا 9 میلیارد دلار تخمین زدند.

پلیس بین‌الملل (اینترپل)، قاچاق انسان را فعالیتی دانسته که قربانیان آن انسان‌هایی هستند که علیرغم میل خود مورد فریب واقع شده و در کشورها و مناطق مختلف هدف تجارت قرار می‌گیرند، از استقلال و آزادی خود محروم شده و انواع توهین‌ها و آزارهای جسمی و روحی بر آنها اعمال می‌شود.

اینترپل، تجارت انسان را به سه دسته اصلی تقسیم کرده: تجارت به هدف بیگاری، تجارت برای سوء استفاده جنسی و همچنین تجارت با هدف استفاده از اعضای بدن.

قاچاق پناهجوها جزو مسایلی است که ارتباط مستقیم با موضوع تجارت انسان دارد، به طوری که قاچاق‌چیان، انسان‌ها را با هدف کسب سود مالی به شکل غیرقانونی وارد کشورهایی می‌کنند که تابعیت یا اقامت آنجا را نداشته و معمولا رابطه خود با قربانی را بلافاصله بعد از دریافت پول قطع می‌کنند.

سازمان ملل متحد در سال 2000 پروتکل منع و مقابله با قاچاق انسان را در شهر پالرمو ایتالیا به تصویب رساند و از 25 دسامبر سال 2003 با امضای 117 کشور عضو به حالت اجرایی درآمد. دفتر مبارزه با مواد مخدر و جنایت‌های سازمان‌یافته سازمان ملل مسوول اجرای پروتکل پالرمو است بدین شکل که به کشورهای امضا کننده این پروتکل کمک می‌کند تا قوانین و راه‌کارهایی را برای مقابله با قاچاق انسان و مواد مخدر وضع کنند. امضاکنندگان این پروتکل موظف هستند تا با هرگونه تجارت انسان مقابله کرده و علاوه بر افزایش همکاری با دیگر کشورهای عضو، به قربانیان تجارت انسان کمک کنند.

کشورهای عضو این پروتکل در اعلامیه‌ای ذکر کردند که علیرغم وجود قوانین محلی مختلف برای مبارزه با قاچاق و سوء استفاده از افراد به خصوص زنان و کودکان، تا زمانی که مصوبه‌ای جهانی برای مقابله با این روند وجود نداشته باشد، امکان حمایت از قربانیان تجارت انسان فراهم نیست و به همین دلیل نیازی فوری برای تصویب چنین طرحی وجود دارد.

سازمان ملل در دسامبر 1998 کمیته‌ای را تشکیل داد که عضویت در آن برای همه کشورها آزاد بود. هدف این کمیته بررسی شرایط و تهیه پیش‌نویس طرحی بین‌المللی برای مقابله با جرایم سازمان‌یافته و همچنین بررسی راه‌کارهایی برای مقابله با تجارت زنان و کودکان بود. پس از آن در اجلاس پالرمو در سال 2000 جزییات پروتکل الحاقی این طرح نیز به تصویب رسید که به پروتکل پالرمو مشهور شد.

پروتکل پالرمو در واقع از سه پروتکل مختلف تشکیل شده که همگی زیرمجموعه میثاق جهانی مبارزه با جرایم سازمان‌یافته فرامرزی است. این پروتکل برای نخستین بار، کار اجباری را هم‌ردیف و در زمره فعالیت‌های مرتبط با قاچاق انسان تعریف کرد.

بر اساس تعریف این پروتکل، تجارت انسان به هر گونه فعالیتی گفته می‌شود که در آن افراد برخلاف میل‌شان به کاری مجبور شده، از محل زندگی خود منتقل شده، با استفاده از تهدید، زور، ربودن، فریب و جایگاه پایین فرد قربانی یا با پرداخت پول با کسی برای در اختیار گرفتن فرد دیگر؛ مجبور به بردگی جنسی، کار اجباری، قطع عضو به هدف تجارت و مهاجرت غیرقانونی می‌شود.

در گزارش سالانه وزارت امور خارجه آمریکا در مورد قاچاق انسان که در سال 2011 منتشر شد، روش‌های مختلفی که در زمره فعالیت‌های مربوط به قاچاق انسان قرار می‌گیرند به هشت بخش تقسیم شده‌اند:

کار اجباری

کار اجباری که تحت عنوان کار غیرداوطلبانه نیز نامیده می شود، ممکن است به این علت رخ دهد که کارفرمایان بی توجه به اصول اخلاقی، از کارگرانی که به دلایلی مانند نرخ بالای بیکاری، فقر، جنایت، تبعیض، فساد، درگیری های سیاسی، و یا پذیرش فرهنگی این‌گونه اقدامات در جامعه، آسیب‌پذیر هستند، سواستفاده می کنند. مهاجران آسیب‌پذیری بیشتری در برابر این پدیده دارند، اما ممکن است انسان‌ها در کشور خود نیز وادار به کار اجباری شوند. قربانیان زن کار اجباری و یا کار به ازای بدهی، خصوصاً زنان و دخترانی که به عنوان مستخدم در خانه‌ها وادار به کار می‌شوند، اغلب مورد سواستفاده جنسی نیز قرار می‌گیرند.

قاچاق جنسی

هنگامی که یک شخص بالغ با زور یا با فریب‌کاری مجبور به تن‌فروشی می‌شود، آن شخص یک قربانی قاچاق جنسی است. تمامی کسانی که در پیدا کردن و به کار گرفتن، انتقال، پنهان کردن، تامین مکان اقامت، و یا سواستفاده جنسی از این قربانیان نقش داشته باشند، مرتکب جرم قاچاق انسان شده‌اند. قاچاق جنسی همچنین می‌تواند در قالب تن‌فروشی به ازای پرداخت بدهی صورت گیرد. زنان و دختران با استفاده از بدهی غیرقانونی که ظاهراً طی انتقال آنها به کشورهای مبدا، استخدام و به کارگیری و یا حتی فروش"آنها برایشان ایجاد شده است، مجبور به تن فروشی می‌شوند. رضایت اولیه یک شخص برای تن‌فروشی، از لحاظ قانونی تعیین‌کننده و الزام‌آور نیست، به طوری که اگر این اشخاص پس از رضایت اولیه خود چه از طریق فریب و نفوذ روانی و چه از طریق اجبار فیزیکی وادار به تن‌فروشی شوند، قربانیان قاچاق انسان به شمار می‌روند و باید از مزایای مندرج در پروتکل پالرمو بهره‌مند شوند.

کار به ازای بدهی

یکی از انواع اجبار و تحمیل، استفاده از سند قرضه و یا بدهی است. این نوع کار اجباری که اغلب تحت عنوان کار به ازای پرداخت بدهی نامیده می‌شود، طبق پروتکل پالرمو به عنوان نوعی از قاچاق انسان محسوب شده و غیر قانونی است. ممکن است در برخی از نظام‌های سنتی‌تر، این بدهی به فرزندان به ارث برسد. بر اساس اعلام وزارت خارجه آمریکا، در جنوب شرقی آسیا میلیون‌ها قربانی قاچاق انسان برای پرداخت بدهی‌های پدران و پدر بزرگان خود به کار اجباری گماشته شده‌اند.

کار اجباری به ازای پرداخت بدهی در بین مهاجران

سواستفاده از قراردادها و شرایط کاری خطرناک برای کارگران مهاجر لزوماً به معنای قاچاق انسان نیست. با این حال، تحمیل هزینه‌ها و بدهی‌های غیرقانونی به این کارگران در کشورهای مبدا می‌تواند منجر به ایجاد شرایط کار اجباری به ازای پرداخت بدهی شود.

خدمتکاری بدون رضایت

یک نوع منحصر به فرد از کار اجباری، مربوط به کارگرانی است که بدون رضایت به کار در خانه‌ها وادار می‌شوند. فضای نگهداری این قبیل افراد اغلب به گونه‌ای است که سبب انزوای اجتماعی آنها شده، زمینه را برای سواستفاده از کارگران بر خلاف رضایت آنها فراهم می‌کند. این قبیل کارهای اجباری عمدتا از چشم دولت‌ها پنهان می‌ماند چرا که مسوولان امکان بازرسی از منازل آن طور که از مکان‌های کار بازدید می‌شود را ندارند.

کار اجباری کودکان

یک کودک می‌تواند صرف‌نظر از مکانی که در آن بر خلاف رضایت خود وادار به کار اجباری می‌شود، قربانی پدیده قاچاق انسان نیز باشد. شاخص‌های احتمال کار اجباری کودکان شامل شرایطی است که در آن یک کودک ظاهراً تحت قیمومیت شخصی خارج از خانواده خود قرار دارد که کودک را وادار به انجام کارهایی می‌کند که سود مالی آن نصیب افرادی خارج از خانواده کودک می‌شود و کودک امکان ترک آن کار را ندارد.

کودکان سرباز

استفاده از کودکان به عنوان سرباز هنگامی که مستلزم استخدام و به کارگیری غیرقانونی کودکان به عنوان یک رزمنده، کارگر و یا برای سوء استفاده جنسی توسط افراد مسلح باشد، مصداق قاچاق انسان به شمار می‌رود. مرتکبان ممکن است نیروهای دولتی، سازمان‌های شبه نظامی و یا گروه‌های شورشی باشند. بسیاری از کودکان به زور ربوده می‌شوند تا از آنها به عنوان رزمنده استفاده شود. بسیاری دیگر نیز به طور غیرقانونی وادار به باربری، آشپزی، نگهبانی، مستخدمی، پیغام‌بری و یا جاسوسی می‌شوند. دختران جوان ممکن است وادار به ازدواج و یا داشتن رابطه جنسی با جنگجویان مرد شوند. به شکل کلی، کودکان سرباز پسر و دختر اغلب از لحاظ جنسی مورد سواستفاده قرار می‌گیرند.

قاچاق جنسی کودکان

طبق آمار یونیسف در حدود دو میلیون کودک در عرصه تجارت جنسی جهانی وادار به تن‌فروشی شده‌اند. استفاده از کودکان در عرصه تجارت جنسی طبق پروتکل پالرمو ممنوع است.

پروتکل پالرمو، کشورهای عضو را دعوت کرده تا قوانینی را وضع کنند که کرامت قربانیان قاچاق انسان حفظ شده و در عین حال خدماتی نیز به آنها ارایه شود.

بر اساس مفاد این پروتکل، قربانیان قاچاق انسان باید در جریان راه‌کارهای قضایی و اداری مربوط به این قبیل فعالیت‌ها قرار گیرند و در عین حال باید به آنها کمک کرد تا نظرات‌شان در مورد فعالیت علیه جنایت‌کاران ارایه داده و در وضع قوانین جدید داخلی از این نظرات استفاده شود.

ماده ششم از پروتکل پالرمو کشورها را موظف کرده تا تدابیری برای بهبود سلامت جسم و روح قربانیان تدارک دیده و در این زمینه با سازمان‌های دولتی، غیردولتی و جامعه مدنی همکاری کنند. بر اساس این ماده، دولت‌ها موظف هستند به قربانیان قاچاق انسان مکانی برای سکونت داده و با دادن آموزش، آنها را وارد بازار کار کنند تا این افراد هر چه سریع‌تر بتوانند در جامعه حل شوند. در این زمینه دولت‌ها می‌توانند از کمک‌های جهانی نیز استفاده کنند.

اتحادیه اروپا نیز در ماه می سال 2005 توافق‌نامه‌ای را در ورشو لهستان به امضای 43 کشور عضو رساند که بر اساس آن اعضا موظف هستند مفاد پروتکل پالرمو را به اجرا درآورده و با هرگونه عملی که در چارچوب قاچاق انسان تعریف می‌شود، مبارزه کنند. در سال 2007 توافق‌نامه تکمیلی حمایت از کودکان در برابر سوء استفاده جنسی و کار اجباری نیز به توافق‌نامه قبلی اضافه شده و به تایید کشورهای عضو اتحادیه اروپا رسید