مرکز ملی فضای مجازی؛ سانسور سازمان‌یافته اینترنت

قربانیان اینترنت در ایران فراوانند. ٨ بهمن ١٣٩٠، خبرگزاری فارس نزدیک به سپاه پاسداران، خبر تائید حکم اعدام سعید ملک‌پور، طراح و برنامه‌نویس مقیم کانادا را از سوی دیوان عالی منتشر کرد. سعید ملک‌پور، وحید اصغری، احمدرضا هاشم‌پور و مهدی علیزاده چهار وب‌نگار ٢۵ تا ۴٠ ساله ایرانی بودند که قربانی پرونده‌سازی «مرکز بررسی جرایم سازمان یافته» شدند؛ نهادی که سپاه پاسداران ایران در فروردین ١٣٨٨ تاسیس کرده است. در همین تاریخ، این مرکز با انتشار اطلاعیه‌ای، انهدام شبکه ارائه محتوای مستهجن ضددینی و ضد انقلابی را اعلام کرد و از دستگیری تعدادی از مدیران و مسئولان این سایت‌ها خبر داد.

برخورد با وبلاگ‌نویسان در پرونده موسوم به «وبلاگ‌نویسان» و ماجرای کشته شدن «ستار بهشتی» در بازداشت که چندماه پیش اتفاق افتاده، نمونه‌های دیگری از شدت هراس حکومت ایران از اینترنت و شدت برخورد آن با فعالان اینترنتی است. امیررضا میرصیافی ویلاگ‌نویسی است که در زندان‌ اوین جان داد. هر روز افراد تازه‌ای به دلیل فعالیت‌هایشان در اینترنت بازداشت می‌شوند. سهیل عربی و سینا دهقان، نمونه‌هایی از این قربانیان هستند که به دلیل استفاده از شبکه‌های مجازی، به سبّ النبی محکوم شده‌اند. مدل‌ها، عکاسان، ورزشکاران و هنرمندان، از دیگر گروه‌هایی هستند که به دلیل فعالیت‌هایشان در اینترنت تحت پی‌گرد قرار گرفته‌اند.

یک مرکز برای همه هدف‌ها

ایران در سال‌های گذشته با سخت‌گیرانه‌تر کردن قوانین جرایم رایانه‌ای از طریق بخش‌نامه‌ها و دستورعمل‌ها، دشمن‌سازی از اینترنت با منتسب کردن آن به خارج و با ابزار جنگ نرم، استفاده از روش‌های تازه در مسدود کردن و کنترل نامه‌های الکترونیکی، قطع کامل ارتباط اینترنت و کم کردن سرعت آن در موقعیت‌های خاص، در تلاش برای کنترل این فضا بوده. همچنین حکومت کوشیده با مسدود کردن پروتکل‌های امنیتی HTTPS و استفاده از کمک برخی کمپانی‌های خارجی امکانات فیلترینگ و شنود تهیه کند و اینترنت ملی راه بیندازد و ارتباط با اینترنت جهانی را کاملاً قطع کند. اما متمرکزترین فعالیت جمهوری اسلامی در این زمنیه، تشکیل مرکز ملی فضای مجازی برای کنترل این عرصه است؛ مرکزی که به فرمان سید علی خامنه‌ای، رهبر حکومت جمهوری اسلامی ایران، توسط شورای عالی فضای مجازی تشکیل شده است. پیش از آن، شورای عالی فضای مجازی، در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۹۰ به فرمان خامنه‌ای تشکیل و موظف شد که مرکز ملی فضای مجازی کشور را راه اندازد.

در حال حاضر ابوالحسن فیروزآبادی ریاست این مرکز و دبیری شورای عالی فضای مجازی ایران را برعهده دارد.

در بخشی از فرمان‌نامه‌ی رهبر جمهوری اسلامی آمده‌است که «گسترش فزاینده فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی به‌ویژه شبکهٔ جهانی اینترنت و آثار چشمگیر آن در ابعاد زندگی فردی و اجتماعی و لزوم سرمایه‌گذاری وسیع و هدفمند در جهت بهره‌گیری حداکثری از فرصت‌های ناشی از آن در جهت پیشرفت همه‌جانبهٔ کشور و ارائه خدمات گسترده و مفید به قشرها گوناگون مردم و همچنین ضرورت برنامه‌ریزی و هماهنگی مستمر به منظور صیانت از آسیب‌های ناشی از آن اقتضا می‌کند که نقطهٔ کانونی متمرکزی برای سیاست‌گذاری و تصمیم گیری و هماهنگی در فضای مجازی کشور به وجود آید. به این مناسبت شورای عالی فضای مجازی کشور با اختیارات کافی به ریاستِ رئیس جمهور تشکیل می‌گردد و لازم است به کلیهٔ مصوبات آن ترتیب آثار قانونی داده شود.»

خامنه ای در ادامه گفته ‌است که شورا وظیفه دارد «مرکز ملی فضای مجازی کشور» را درست کند تا کامل و به‌روز بر فضای مجازی درونی و بیرونی اشراف داشته و دربارهٔ نحوه رویارویی با آسیب‌های اینترنت تصمیم بگیرد. او همه دستگاه‌های کشور را موظف به همکاری با مرکز کرده‌است.

از نظر حقوقی، رییس‌جمهوری (رییس شورای عالی فضای مجازی)، رییس مجلس شورای اسلامی، رییس قوه قضاییه، رییس سازمان صداوسیما، دبیر شورا و رییس مرکز ملی فضای مجازی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزیر اطلاعات، معاون علمی و فن‌آوری رییس‌جمهوری، رییس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی، رییس سازمان تبلیغات اسلامی. فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، فرمانده ناجا و دادستان کل کشور عضو این شورا هستند.

شورای عالی انفورماتیک، شورای عالی اطلاع‌رسانی و شورای عالی فناوری اطلاعات، شوراها و نهادهایی بودند که پیش از تشکیل این شورا در حکم سیاست‌گذار و مجری در این حوزه عمل می‌کرده‌اند. اما در فرودین ۱۳۹۵، در جلسه شورای عالی فضای مجازی که به ریاست حسن روحانی برگزار شد، شورای عالی انفورماتیک، شورای عالی اطلاع‌رسانی و شورای عالی امنیت فضای تبادل اطلاعات (افتا)، منحل شدند و همه وظایفشان در سطح ملی به شورای عالی فضای مجازی واگذار شد.

با این حال، این شورا به عنوان وضع کننده قانون با مجلس شورای اسلامی در تعارض قرار دارد.

در آغاز تاسیس این مرکز، با توجه به شرایط اینترنت در ایران و فیلترینگ گسترده‌ی وب‌سایت‌های مختلف گروهی تاسیس آن را قدمی مثبت برای روشن شدن سیاست‌های ایران در قبال اینترنت دانسته بودند و امیدوار بودند که این مرکز جلوی اعمال سلیقه‌ای سیاست‌ها را در حوزه اینترنت بگیرد.

در عین حال، این مرکز هنوز تنها مرکز مؤثر در زمینه تصمیم‌گیری در زمینه اینترنت نیست.

«کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه» که در سال ۱۳۸۸ و در پی تصویب قانون جرایم رایانه‌ای در مجلس شورای اسلامی و تایید آن توسط شورای نگهبان، بنیان‌گذاری شد، زیر نظر دادستان کل کشور هر دو هفته یک‌بار تشکیل جلسه می‌دهد و در این جلسات در خصوص فیلتر شدن وب‌گاه‌های مختلف، بحث و تبادل نظر و رأی‌گیری می‌شود.

این کارگروه بر اساس ماده ۲۲ قانون جرائم رایانه‌ای، مسؤولیت نظارت بر فضای مجازی و پالایش تارنماهای حاوی محتوای مجرمانه و رسیدگی به شکایات مردمی را به عهده دارد.

از صدور ارزش‌های انقلاب تا کنترل فضای مجازی

مرکز ملی فضای مجازی، در واقع مرکز ملی کنترل و سانسور در اینترنت است. اینترنت برای نظام جمهوری اسلامی، یک خطر بالقوه و بالفعل است. به همین دلیل تاکید ویژه این مرکز، مقدم داشتن محتوا نسبت به زيرساخت‌ها، قالب‌ها و خدمات اينترنتی است و بر توليد وسيع محتوا براساس «اسلام ناب محمدی و گفتمان انقلاب اسلامی» تاکید دارد.

این مرکز بخشی مهمی برای فعالیت‌های جمهوری اسلامی در عرصه‌ی جنگ نرم به شمار می‌آید و به همین دلیل در سیاست‌های این مرکز آمده که کشور در شرايط جنگ فرهنگی  قرار دارد و به تبع آن حاكم كردن روحيه جهادی و گسترش تعامل و هم افزايی بين كليه دستگاه‌ها و نيروهای مردمی، از برنامه‌های آن است. جنگ فرهنگی یا تهاجم فرهنگی، از ترم‌های شناخته شده در ادبیات جمهوری اسلامی است که چند دهه قبل از سوی رهبر جمهوری اسلامی تولید شد و حتی پیش از فراگیر شدن اینترنت، یکی از عرصه‌های مهم تبلیغاتی جمهوری اسلامی بود.

همچنین بر اساس سیاست‌های این مرکز از فضای اینترنت برای ارتباط و همكاری هدف‌مند با ملت‌ها، خصوصاً ملل مسلمان، برای ترويج و تحقق گفتمان انقلاب اسلامی استفاده می‌شود و این مرکز می‌خواهد با «حضور قوی و هدفمند» در مجامع و سازمان‌های جهانی، ائتلاف‌هایی مركب از ملت‌ها و دولت‌ها ایجاد کند تا حاكميت قدرت‌هاي بزرگ در عرصه اينترنت کاهش یابد. از این لحاظ این مرکز یک بازوی کشور برای مبارزات ضدامپربالیستی هم هست.

مهم‌ترین هدف‌های این مرکز بر اساس آنچه که در سیاست‌های آن آمده، تحقق شبکه ملی اطلاعات به عنوان بستر امن تبادل اطلاعات در کشور، سامان‌دهی شبکه‌های پیام‌رسان، بازی‌های رایانه‌ای، نظام جامع مقررات‌گذاری برای فضای مجازی و ارتباط آن با فضای واقعی، ایمن‌سازی زیرساخت‌های حیاتی کشور در فضای مجازی با تدوین سند نظام پیشگیری و مقابله با حوادث، سالم‌سازی فضای مجازی وکنترل نهضت تولید محتواست.

همچنین، مواجهه با فضای مجازی در سطح ملی و جهانی و توسعه آن برای آمادگی قطعی نظام (از نظر فنی و محتوايی) در استفاده از فرصت‌ها و مقابله با تهديدات آن، ايجاد آمادگی لازم برای حفظ زيرساخت‌های حياتی در برابر حملات اينترنتی و دفاع مناسب در برابر حملات اینترنتی، از دیگر فعالیت‌های این مرکز است.

به علاوه، این مرکز می‌خواهد تا اتكای ایران به كشورهای ديگر در استفاده از فضای مجازی و توابع آن در عرصه‌های فنی کمتر شود و محتوا و خدمات بومی برای پاسخگويی حداكثری به نيازهای داخلی «به نحو جذابی» ارائه شود.

آموزش عمومی و فرهنگ‌سازی برای بالابردن سواد اينترنتی، آگاهی به مردم در مورد مخاطرات فضای مجازی و انگيزه دادن به مردم برای مقابله با مخاطرات آن در زندگی فردی و اجتماعی، از دیگر سیاست‌های این مرکز عنوان شده که در تمام این زمینه‌ها هدف اصلی کنترل حرکات مردم در اینترنت است.