محیط‌زیست کردستان در محاصره سودجویان و امنیتی‌ها

آلودگی هوا، آلودگی منابع آب، پسماند، جنگل‌زدایی، فرسایش خاک و انقراض زیستی از جمله مشکلاتی است که محیط زیست کردستان را به سمت فاجعه می‌کشاند. فعالان زیست‌محیطی می‌گویند، به هر نقطه‌ای از کردستان که نگاهی بیاندازیم، یک چالش بزرگ زیست محیطی پیش روی ما قرار می‌گیرد که گذشتن از کنار هر یک از آنها یک خیانت به مردم کردستان است، چرا که زندگی و حیات آنان را در سال‌های آینده بدون شک به مخاطره می‌اندازد.

این گفت‌وگو در شماره ۱۷۹ مجله حقوق ما منتشر شده بود

در کوه‌های کردستان گونه‌ای گیاه به نام گون رشد می‌کند که از فرسایش خاک جلوگیری می‌کند، این گیاه که بومی آسیای صغیر، ایران، سوریه و یونان است، به دلیل خواص دارویی که دارد از طرفی، از سوی برخی افراد سودجو در معرض خطر قرار گرفته و از طرفی دیگر نیز از سوی افراد زمین‌خوار که مراتع اطراف شهرهای کردستان به ویژه سنندج را تخریب و حیات این گونه از گیاهان را با خطر انقراض روبرو می‌کنند. 

فعالان محیط زیست کردستان در این باره می‌گویند، تخریب تنها مختص به جنگل نیست، مراتع اطراف کوه آبیدر که شیب زیادی هم دارند شخم زده و تخریب شدند و گونه‌های گون در آن را از بین رفته است. کیان صولی عضو انجمن زیست محیطی "شنه‌ی نه‌وژین" با اشاره به اینکه ارزش گون کمتر از بلوط نیست، می‌گوید: وضعیت مراتع اطراف سنندج مناسبت نیست و به شدت مورد تهدید و تخریب قرار گرفتند و می‌طلبد با زمین خواران در این زمینه برخورد شود.

علاوه بر فاجعه زیست‌محیطی دریاچه زریوار مریوان و ورود فاضلاب به این دریاچه که رشد بی‌رویه نیزارها و مرگ ماهیان دریاچه را به دنبال دارد، آتش‌سوزی‌های مهیب در جنگل‌های کردستان و مناطق محافظت شده، باعث نابودی حیات زیستی و منابع طبیعی می‌شود.

همچنین شکار بی‌رویه در مناطق حفاظت شده کردستان که خطر انقراض جانواران بومی و نابودی حیات وحش را به دنبال دارد، ورود فاضلاب‌های انسانی، دامی، صنعتی و کشاورزی به منابع آبی و در پی آن بروز بیماری‌های مختلف برای مردم کردستان در پی دارد.

از سوی دیگر، واژگونی تانکرهای حاوی مواد نفتی، در جاده‌های ناامن و غیراستاندارد کردستان، در رودخانه‌های این منطقه و ورود این مواد به منابع آب آشامیدانی، دپو کردن پسماندهای شهری و صنعتی و عدم بازیافت پسماندها و ورود شیرآبه این مواد به داخل رودخانه و ورود ریزگردها و آلودگی هوا و در پی آن حاد شدن بیماری بیماران تنفسی را تنها بخش کوچکی از مشکلات زیست محیطی در کردستان است که مردم با آن دست و پنجه نرم می‌کنند.

در این شماره از مجله حقوق ما، در مورد آتش‌سوزی در جنگل‌های ایران و به ویژه جنگل‌های زاگرس، با شهرام موصلچی، روزنامه‌نگار کرد که خبرهای مربوط به محیط‌زیست کردستان به ویژه جنگل‌های زاگرس را رصد و پوشش می‌دهد، گفتگویی انجام داده‌ایم که متن کامل آن در زیر آمده است.

• دلیل اصلی آتش‌سوزی در جنگل‌های زاگرس، به ویژه در مناطق کردنشین چیست؟ چه عواملی باعث این  آتش‌سوزی‌ها است که ما هر سال شاهد آن هستیم؟

مهمترین عامل آتش سوزی‌های زاگرس به ویژه در مناطق کُردنشین عامل انسانی و آن هم به صورت کاملا عمدی ‌انجام می‌گیرد. مدعیان تصرف مراتع و منابع طبیعی برای از بین بردن گونەهای گیاهی طبیعی و زیر کشت بردن این زمین‌ها جهت توجیە کشاورزی در طرح‌های پیشنهادی وزارت جهاد کشاورزی اقدام بە  آتش زدن زمین‌های مورد نظر می‌کنند- بە گونەای کە این روند در  کردستان بسیار مرسوم و به امری عادی و روزانه مبدل شده است. نهادهای نظامی و امنیتی در مناطق مرزی و حساس با آتش زدن اطراف و محدوده پاسگاه‌های خود بە کرار  «استدلال مخفی و امنیتی آنان ایجاد دید مناسب است که ظاهرا فضای پوشیدە جنگلی قدرت دید و کنترل‌شان را کم می‌کند.»

نهادهای نظامی و امنیتی در برخی موارد به صورت غیر مستقیم و گاها با استفادە از عناصر وابستە بە خودشان در مکان‌های غیرنظامی و کوهستانی را با استدلال مقابلە با گروه‌های ضد انقلاب در این مناطق، اقدام بە آتش زدن جنگل‌ها و مراتع می‌کنند.

• آیا نهادهای مردمی که هر ساله با کاشتن بلوط یا درختان دیگری سعی در احیای جنگل‌های سوخته می‌کنند، از سوی دولت و نهادهای حکومتی حمایت می‌شوند؟

بەزعم بسیاری از فعالان محیط زیست، جمهوری اسلامی و دستگاه‌های امنیتی آن هیچ‌گونه ارزشی برای طبیعت و اکوسیستم ایران به ویژه کردستان قائل نبودە و حتی در بسیاری از موارد به صورت مستقیم و با توجیهات مختلف مانند اشتغال‌زایی و تأمین آب کشاورزی با ایجاد سدهای غیراستاندارد و حفر چاه‌های عمیق خسارات و ضربات جبران‌ناپذیری بە کل اکوسیستم منطقه بە ویژە زاگرس وارد کرده‌اند؛ موضوعی که در سال‌های اخیر با تغییرات اقلیمی و سوء مدیریت بیش از پیش به وخیم‌تر شدن شرایط در منطقه افزوده است؛ برای نمونه، سد داریان بر رود سیروان، تمامی اکوسیستم گیاهی و جانوری منطقه هەورامان در کوهستان‌ شاهۆ و کۆساڵان و دشت شارەزوور را دچار اختلال و مشکل کردە است.

• انجمن‌ها و نهادهای مردمی در کردستان که حفاظت از محیط زیست به ویژه حفاظت از جنگل‌های کردستان را در اولویت کاری خود قرار داده‌اند با چه محدودیت‌هایی روبرو هستند؟

نخست این‌که اطفاء حریق جز وظایف ستاد بحران و ادارات منابع طبیعی و در مواردی ادارە محیط زیست است، اما به گفته فعالان محیط زیست باتوجە بە کم کاری و نبود نیروی کافی یا عظم و ارادە لازم، انجمن‌های زیست محیطی خود تصمیم گرفته‌اند این در جهت حفظ اکوسیستم و منابع طبیعی مسئولیت‌ها را بردوش بگیرند. همواره فعالان محیط‌زیست که با خطرات بسیاری مواجه هستند، از نبود امکانات و ابزارهای اطفاء حریق خبر داده‌اند و این‌که به نگاە سازمان و ارگان‌های دولتی بە انجمن‌ها امنیتی است و به قول خود فعالان زیست‌محیطی که بدون هیچگونه چشم‌داشتی مشغول به فعالیت هستند، حتی بیشتر اوقات در تمدید مجوز باید «هفت خوان رستم» را طی کنند.