مجله حقوق ما شماره ۴۱

پناهجویی اقدامی قانونی است که اساس و خاستگاه اصلی آن تامین امنیت برای فردی است که از ترس زندان یا قتل به خاطر آرا و نظرات سیاسی، جنسیت یا دین‌اش مجبور به ترک خانه و کاشانه خود می‌شود. پناهجویی همچنین می‌تواند در نتیجه جنگ‌های داخلی، حملات نظامی خارجی یا فجایع طبیعی و محیط زیستی به وجود آید.

اقدام به پناهجویی، عادت و رفتاری دیرین در بشر است که سابقه آن حتی در عصر یونانیان باستان نیز وجود داشته است. یونانیان به کسانی که در کشورهای خود مرتکب جرایم مشخصی شده و به این کشور می‌رفتند، پناه می‌دادند.

مفهوم پناهجویی در قرون نخست میلادی به خصوص قرن چهارم رواج یافت، به طوری که بسیاری از افرادی که به دلایل مختلف از خانه‌های خود آواره شده بودند در امید به جلب حمایت امپراتوری روم به کلیساها در این کشور پناهنده می‌شدند. در این دوره، راهبان و روحانیون مسیحی، قانونی را به تصویب رساندند که به «قانون پناهجویی مسیحی» معروف شد و کلیسا را به مامن و پناهی برای آوارگان و پناهجویان تبدیل کرد.

تاریخ اسلام نیز از همان ابتدای ظهور این دین، تعامل خاصی با مفهوم پناهجویی و مهاجرت داشت. قرآن به عنوان کتاب مقدس مسلمانان بر «هجرت» در شرایط ظلم به عنوان یک عمل پسندیده تاکید دارد و در سوی دیگر، آیات زیادی در آن در باب امان دادن به پناهجوهای غیر مسلمان وجود دارد که به آنها اجازه می‌دهد در امنیت کامل وارد سرزمین‌های تحت حکومت اسلام شده و تا زمانی که در این سرزمین‌ها حضور دارند از امنیت لازم برخوردار باشند. نخستین موج مهاجرت مسلمانان در همان صدر اسلام رخ داد، به طوری که بسیاری از مسلمانان حجاز از ترس فشارها و اذیت و آزارهای قریش به حبشه (اتیوپی کنونی) پناه بردند.